محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
غول چراغ جادو موجودی است که انتظار می‌رود کارها را به سرعت و به فرمان ارباب انجام دهد. نکته مهم در ایران ما آن است که اصحاب قدرت نگاه‌شان به رسانه عین غول چراغ جادوست، غولی که دو ارباب دارد.
فرض کنید مسائل اجتماعی – نظیر دزدی، قتل، خودکشی، طلاق، روابط خارج از چارچوب ازدواج و … – رشد می‌کنند، کما این‌که در سالیان اخیر زیاد شده‌اند. این‌ها مسائلی هستند که عمرشان خیلی بیشتر از عمر رسانه‌های مدرن است. این مسائل وقتی رسانه‌های مدرن هم نبودند، وجود داشتند و تحت تأثیر متغیرهای اقتصادی و اجتماعی قرار می‌گرفتند.
شماری از اصحاب قدرت و جناح‌های سیاسی در ایران ترجیح می‌دهند به آن عوامل بنیادی مولد این مسائل نپردازند و به جای آن، یقه رسانه‌ای نظیر کتاب، روزنامه، ماهواره، تلگرام، اینستاگرام و فضای مجازی را بگیرند و آنرا هم‌چون غول جادویی نشان دهند که مسبب این مسائل است. این غول چراغ جادو، همان است که اربابش غربی‌ها و خارجی‌ها هستند.
رسانه به گونه دیگری نیز هم‌چون غول چراغ جادو بروز می‌کند. تورم بالا رفته و قیمت‌ها بالا می‌روند، سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد، کارآفرینی کم می‌شود، مردم مالیات نمی‌پردازند، زمین‌خواری زیاد می‌شود، جوانان ازدواج نمی‌کنند و …؛ و این بار دوباره سیاست‌گذاران و اصحاب قدرت یقه رسانه را می‌گیرند و به آن فرمان‌های زیاد می‌دهند و بار سنگین می‌نهند.
این بار رسانه غول چراغ جادویی است که انتظار می‌رود از ارباب داخلی‌اش فرمان بگیرد، فرهنگ‌سازی کند و به جای همه متغیرهای سیستمی که کار نمی‌کنند، یک‌تنه، مردم را به افزایش سرمایه‌گذاری، تسهیل امر ازدواج، دادن مالیات و ممانعت از زمین‌خواری وادار کند. آن‌ها دائم به رسانه دستور می‌دهند که قبح روابط بیرون از خانواده، ندادن مالیات و آلوده کردن محیط‌زیست را تبیین کرده و آن‌چنان که متداول است «فرهنگ‌سازی» کند.
منطق غول چراغ جادو چیست؟ توانایی مطلق داشتن و قادر بودن بر هر کاری که ارباب می‌فرماید. «جهان واقعی» در دست غول چراغ جادو مثل موم است و او هیچ مانعی پیش روی خود نمی‌شناسد. غول چراغ جادو قادر است قوانین طبیعت را هم متوقف کرده و خلاف آن عمل کند. انتظار اصحاب قدرت از رسانه هم همین است.
آن‌ها فکر می‌کنند رسانه –مجازی یا واقعی –افکار عمومی، ذهنیت و کردار مردم را مثل موم در دست دارد و شکل می‌دهد. انگار نه انگار پشت هر مسأله‌ای نظیر خودکشی، تورم یا کاهش نرخ سرمایه‌گذاری و آلوده کردن محیط‌زیست، غیر از متغیرهای ذهنی، عوامل و سازوکارهای واقعی حضور دارند که در غیاب رسانه هم کار می‌کنند.
تصور رسانه هم‌چون غول چراغ جادو که گاه در خدمت ارباب غربی است تا جامعه را فاسد کند و گاه باید در خدمت ارباب ایرانی قرار گیرد تا جامعه را اصلاح کند، عواقب شومی دارد. سیاستمدار با همین رویکرد فکر می‌کند اگر مردم ناراضی‌اند یا تورم هست، محصول رسانه‌هاست، و اگر خودکشی هست یا روابط نامشروع گسترش می‌یابد محصول اینستاگرام است.
رسانه‌ها وزن و اثر خود را دارند اما کمترین خسارت تصور رسانه هم‌چون غول چراغ جادو، اصرار بر برخی سیاست‌های ضدرسانه (نظیر فیلترینگ) و تراشیدن یک «بُز بلاگردان» از رسانه است، بُزی که می‌توان تقصیرها را گردن آن انداخت و به مسائل اصلی نپرداخت، و خیال کرد با انحصار و کنترلش، می‌توان مسأله حل کرد.
آسیب‌های اجتماعی، نارضایتی عمومی، بیماری‌های اقتصاد، فساد، ناکارآمدی و تحول آراء و افکار مردم، هر کدام علل واقعی و غیررسانه‌ای دارند که رسانه نیز در کنار آن‌ها تأثیرات خاص خودش را دارد. رسانه غول چراغ جادو و بز بلاگردان نیست.
-
پیشنهاد
کسانی که صحبت از فیلترینگ می‌کنند امشب با خود خلوت کنند و به چهار سوال صادقانه پاسخ دهند؟
۱) آیا فیلتر کردن تلگرام، استفاده از آنرا کاست یا دست کم پانصد میلیون فیلترشکن روی دست کم چهل میلیون گوشی نصب شد؟
۲) آیا فیلتر کردن اینستاگرام منجر به کاهش دروغ؛ خودکشی، فساد مالی و روسپیگری می‌شود؟
۳) آیا هزینه قطعی بستن اینستاگرام (خلل در هزاران کسب وکار کوچک خانگی و آنلاین در این اوضاع اقتصادی) و عصبانی کردن مردم به منافع احتمالی می‌ارزد؟
۴) کدام یک از متخلفان اقتصادی از طریق رسانه و فضای مجازی فسادهای چندهزار میلیاردی مرتکب شده‌اند؟
شما می‌توانید شبکه توسعه را در تلگرام نیز دنبال کنید.
کانال شبکه توسعه
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.